„Faust” w europejskim kodzie kulturowym, jest znany głównie z perspektywy motywu literackiego zgłębionego i przedstawionego w poemacie dramatycznym Johanna Wolfganga von Goethego. Jednak filmowa – faustowska opowieść, sięga w swoich inspiracjach dalej, aż do ludowej germańskiej legendy, a właściwie licznych legend opiewających tytułową postać Fausta. Całość tej specyficznej twórczości ludowej nazywana była zresztą „Faustbucher” (Księgi o Fauście).
Na tym opiera się fabularna wyjątkowość i symbolizm dzieła wyreżyserowanego w 1926 roku przez Friedricha Wilhelma Murnaua. Murnau zapisał się na kartach historii kina takimi produkcjami, jak chociażby „Nosferatu: Symfonia grozy” (chyba jego najsłynniejsze dzieło), czy „Portier z hotelu Atlantic”, które to filmy po dziś dzień stanowią rodzaj kulturalnego fenomenu – produkcji kultowych.
Ten fenomen jednak trzeba odkryć samemu. Na pierwszy rzut oka można się zastanawiać po co wracać do klasyki kina, do filmów trzeszczących, starych i czarno-białych? Czy efekty specjalne i wyostrzona wielobarwność nie wystarczą? A no, czasem warto zagustować w czymś innym. Tym bardziej, że w pandemicznej rzeczywistości szukamy często czegoś nieznanego. Witajcie w filmowym świecie „Fausta”…
Nie ma się co oszukiwać. „Faust” to jednak coś odmiennego. Można mieć wrażenie, że kino grozy dla współczesnego widza stanie się dobrą komedią. To jednak tylko na pierwszy rzut oka. Drugim rzutem, przy zgaszonym świetle, z ludowych bajań wynurza nam się na ekranie postać mędrca, starca, świadomego swojego losu i zbliżającego się kresu życia. Na jego drodze pojawia się z nagła Mefistofeles oferujący Faustowi swoje niecne-diabelskie plany oddania mu swej duszy, za co Faustowi zwrócona by została młodość. Nie brakuje ukazanego skrzenia radości, szaleństwa, zauroczenia – poznaną Małgorzatą. Ukaże się cała paleta barw – płomiennych przeobrażeń stanów, od tragedii do szczęścia i wieńczącego całość przesłania o miłości, mogącej przezwyciężyć wszystko.
Wbrew pozorom, sama fabuła dzieła stanowi tylko przyczynek do programowego ukazania kunsztu filmu ekspresjonistycznego. Opowieść fabularna nie ma zbytnio skomplikowanej struktury, czy kłębiących się alogicznie wydarzeń. Wręcz przeciwnie, w swojej prostocie, przenosi uwagę odbiorcy na sposób obrazowania.
Ukazujący się na samym początku filmu, złowrodzy wędrowcy na koniach są najlepszym przykładem kunsztu realizatorskiego, różnorodności użytych tricków optycznych w warstwie realizatorskiej, mnogości następujących po sobie obrazów. Widza, szczególnie współczesnego, zaskoczy wyjątkowość już na samym poziomie historii czarno-białej i nastrojowej muzyki.
Dobitnie zaskakują nowatorskie, jak na owe czasy powstawania filmu użyte kontestatorsko efekty specjalne, łącznie z osnutym już filmową legendą odgórnym ruchem kamery, czy motywem Mefista ciążącego ponad miejską zabudową, który demonicznie miasto przysłania swoim płaszczem, ściągając na nie klątwy zarazy i zepsucia.
Zaskakuje także aktorska kreacja Gosta Ekmana w roli Fausta, który z pełnym profesjonalizmem uwydatnia faustowskie emocje i dramat jednostki. W roli Małgorzaty, urzekająca Camilla Horn, w pozostałych rolach: Frida Richard, Eric Barclay, Hanna Ralph i oczywiście Emil Jannings, grający Mefistofelesa , który jako postać jest wprost przepełniony kontrastami, od grozy i niepojętego przerażenia, do uśmiechu, ironii, wręcz komedii. Nazwiska raczej za wiele nam nie mówią, ale warto otworzyć nową kartę na komputerze, żeby zerknąć z ciekawości w ich bogate aktorskie wcielenia.
Film ten pozostaje fasadowym dziełem ekspresjonistycznym, z całą frenezją obyczajowego dramatu, po obraz rodem z horroru. Ekspresjonizm niemiecki daje swój wyraz szczególnie przez główny- osobliwy, niecodzienny motyw.
„Faust” chociaż może nużyć, jest wart uwagi przez swoją osobliwość. Spotęgowanie wewnętrznego rozdarcia, użycie głębokich symboli, zaskakuje. Produkcja ta z całą pewnością zasługuje na uznanie, nie tylko spośród produkcji czysto ekspresjonistycznych, ale także w całej historii kina. Polecam odkrywać na nowo filmy takie jak te, lekko zakurzone, ale dalej warte uwagi. Nie od razu Hollywood zbudowano, a współczesnemu odbiorcy przypada ten przywilej delektowania się powolnym procesem przechodzenia kina do formy, jaką znamy dziś.
~Jakub Horbacz
